جراحی تومور مغزی یکی از پیچیده ترین و حساس ترین شاخه‌های جراحی مغز و اعصاب است که در سال‌های اخیر با پیشرفت فناوری‌های تصویربرداری، ابزارهای جراحی دقیق و دانش علمی روز، تحولات چشمگیری را تجربه کرده است. تومورهای مغزی، چه خوش‌خیم باشند و چه بدخیم، عملکرد طبیعی مغز را مختل کرده و زندگی بیمار را تحت تاثیر قرار می‌دهند. به همین دلیل، جراحی به عنوان یکی از اصلی ترین و موثرترین روش‌های درمانی، نقش تعیین کننده‌ای در کنترل یا حذف این ضایعات دارد.
چرا جراحی تومور مغزی انجام می‌شود؟
عمل تومور مغزی به دلایل مختلفی با تشخیص پزشک انجام می‌شود که در ادامه برخی از این موارد توضیح داده شده است.
- برداشتن کامل تومور: هدف اصلی جراحی، حذف کامل توده تومورال است، به ویژه در مواردی که تومور خوش خیم و با مرز مشخص باشد. در این حالت احتمال بازگشت بیماری کمتر است و بیمار به زندگی عادی خود بازمی‌گردد.
- کاهش حجم تومور برای درمان‌های مکمل: در مواردی که تومور بدخیم یا در موقعیتی غیرقابل جراحی کامل قرار دارد، هدف از عمل جراحی کاهش حجم تومور است تا پاسخ به شیمی درمانی یا پرتو درمانی افزایش یابد.
- کاهش فشار داخل جمجمه: تومورها باعث افزایش فشار داخل جمجمه می‌شوند که منجر به سردرد شدید، تهوع، تاری دید، اختلالات حرکتی یا حتی بیهوشی می‌شود. جراحی این فشار را کاهش داده و وضعیت اورژانسی بیمار را کنترل می‌کند.
- نمونه برداری برای تشخیص دقیق: در برخی موارد که تشخیص قطعی از طریق تصویربرداری ممکن نیست، جراحی برای نمونه برداری و بررسی پاتولوژیک بافت تومور انجام می‌شود.
جراحی تومور مغزی چگونه انجام می‌شود؟
عمل تومور مغزی با بیهوشی عمومی شروع می‌شود و ابتدا جراح با ایجاد برشی در پوست سر و برداشتن بخشی از استخوان جمجمه به مغز دسترسی پیدا می‌کند. پس از باز شدن جمجمه با استفاده از میکروسکوپ جراحی و فناوری های پیشرفته مانند تصویربرداری یا CT، جراح محل دقیق تومور را شناسایی کرده و به دقت تومور را جدا و از مغز خارج می‌کند. در برخی موارد که تومور نزدیک به نواحی حیاتی مغز است، بیمار در حین جراحی بیدار است تا جراح عملکردهای مهمی مانند گفتار و حرکت را کنترل کند و از آسیب جلوگیری نماید.
پس از برداشتن تومور، استخوان جمجمه به جای خود بازگردانده می‌شود و پوست سر بخیه زده می‌شود. در طول جراحی، تیم پزشکی به دقت وضعیت بیمار را کنترل می‌کند تا از خونریزی، تورم یا آسیب های احتمالی جلوگیری شود. استفاده از تجهیزات مدرن و تکنیک های دقیق باعث شده تا جراحی تومور مغزی با حداقل آسیب به بافت های سالم اطراف انجام شود و احتمال بهبودی و بازگشت عملکردهای عصبی افزایش یابد.
عمل جراحی تومور مغزی چقدر طول می‌کشد؟
مدت زمان عمل جراحی تومور مغزی بستگی به عوامل مختلفی دارد که از جمله آن ها می‌توان به نوع و اندازه تومور، محل قرارگیری آن در مغز، پیچیدگی جراحی و فناوری های مورد استفاده اشاره کرد. این جراحی بین ۳ تا ۱۲ ساعت طول می‌کشد اما در موارد پیچیده و تومورهایی که در نواحی حساس یا عمقی قرار دارند، زمان بیشتری نیاز است. همچنین اگر جراحی به صورت مرحله‌ای یا با استفاده از روش‌هایی مانند awake craniotomy انجام شود، مدت زمان عمل تغییر می‌کند. تیم جراحی تمام تلاش خود را می‌کند تا با دقت و صبر عمل را انجام دهد تا کمترین آسیب به بافت های سالم مغز وارد شود و بهترین نتیجه درمانی حاصل شود.
اقدامات قبل از جراحی تومور مغزی
قبل از عمل برداشت تومور مغزی رعایت برخی نکات و انجام آزمایش های تشخیصی تاثیر زیادی بر نتایج عمل دارد. به عنوان مثال:
- تصویربرداری کامل از مغز: ام آر آی با تزریق و سی تی اسکن جهت تعیین دقیق محل تومور، اندازه، عمق و تاثیر بر بافت های اطراف.
- آزمایش خون و بررسی عملکرد اندام‌ها: بررسی انعقاد خون، کارکرد کلیه و کبد، قند خون، الکترولیت ها و سایر شاخص های حیاتی.
- مشاوره‌های تخصصی: از جمله مشاوره قلب، بیهوشی، نورولوژی، روانشناسی و در صورت نیاز گفتاردرمانی و فیزیوتراپی.
- آمادگی روانی: بیمار و خانواده او باید از فرایند عمل، خطرات، فواید و روند بهبودی آگاه شوند. آموزش ها شامل نحوه تغذیه، تمرین های تنفسی و آمادگی برای دوران نقاهت می‌باشد.
مراقبت‌های بعد از جراحی تومور مغزی
رعایت مراقبت های بعد از عمل تومور مغزی تاثیر زیادی بر کاهش عوارض و سرعت بهبودی دارد. این مراقبت ها با توجه به نوع تومور و وضعیت جسمانی فرد متغیر خواهد بود. برخی از این مراقبت ها عمومی بوده که در ادامه بیان می‌شود.
- داروهای ضد درد، ضد تشنج، کورتیکواستروئیدها برای کاهش التهاب مغزی و آنتی‌بیوتیک ها برای پیشگیری از عفونت تجویز می‌شوند.
- در ۲۴ تا ۷۲ ساعت اول پس از جراحی، MRI یا CT جهت بررسی میزان برداشت تومور و احتمال خونریزی انجام می‌شود.
- اگر بیمار دچار اختلالات حرکتی، گفتاری یا تعادلی شده باشد، فیزیوتراپی و کاردرمانی به صورت منظم آغاز می‌شود.
- بسیاری از بیماران پس از جراحی با اضطراب، افسردگی یا اختلال شناختی مواجه می‌شوند. مداخلات روان پزشکی و روان شناسی برای بازگشت به زندگی عادی بسیار مهم است.
دوران نقاهت بعد از جراحی تومور مغزی
دوران نقاهت بسته به نوع تومور، محل آن و وسعت جراحی از ۴ هفته تا ۶ ماه یا حتی بیشتر متغیر است.
هفته اول: استراحت مطلق، مراقبت در بیمارستان یا خانه، کنترل درد و تورم.
هفته دوم تا چهارم: بازگشت نسبی هوشیاری، شروع توان بخشی، کنترل دارویی.
ماه دوم و سوم: توان بخشی جدی تر، بازگشت تدریجی به فعالیت های ساده.
ماه سوم به بعد: در صورت نبود عوارض، بازگشت به کارهای روزمره و اجتماعی. در برخی بیماران، بازگشت کامل به فعالیت حرفه ای تا یک سال به طول می‌انجامد.
هزینه جراحی تومور مغزی
هزینه جراحی تومور مغزی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله این موارد عبارتند از:
- نوع و پیچیدگی تومور
- نوع بیمارستان خصوصی یا دولتی
- میزان تصویربرداری و تکنولوژی استفاده شده MRI داخل‌جراحی، نوروفیزیولوژی
- طول مدت بستری در ICU و اتاق عمل
- هزینه تیم تخصصی جراح مغز و اعصاب، بیهوشی، نورولوژیست، فیزیوتراپ
در بیماران فاقد بیمه، هزینه بسیار بالا خواهد بود. بسیاری از بیمه‌های پایه و تکمیلی بخش عمده‌ای از هزینه را پوشش می‌دهند. برخی خیریه ها نیز در موارد خاص از بیماران حمایت می‌کنند.
